კარტოფილი, ბოტანიკურად Solanum tuberosum, ღამისთევისებრთა ოჯახის სახეობაა (Solanaceae). კარტოფილის გარდა, გვარის Solanum (Solanum) ასევე მოიცავს სხვა პოპულარულ კულტურებს, როგორიცაა ბადრიჯანი (Solanum melongena) და პომიდორი (Solanum lycopersicum). თავად გვარი მოიცავს დაახლოებით 1400 სახეობას. ბევრს აქვს ნაწილები, რომლებიც შხამიანია ადამიანისთვის ან თუნდაც სრულიად შხამიანი. ღამისთევის მცენარეებში ტოქსინები არის ე.წ. ყველაზე ცნობილია მორფინი, სტრიქნინი და სოლანინი.
სოლანინი
სოლანინი არის მსუბუქად ტოქსიკური ქიმიური ნაერთი, რომელიც გვხვდება კარტოფილში. მას ხშირად მოიხსენიებენ როგორც "ტომატინი", რომელიც პომიდორშია, მაგრამ განსხვავებული ქიმიური შემადგენლობა აქვს. სოლანინი სითბოს მდგრადია, ცხიმში უხსნადი და წყალში ხსნადი მაღალ ტემპერატურაზე, ანუ გადადის მოხარშულ წყალში. ლეტალური დოზაა 400 მილიგრამი. მოწამვლის პირველი ნიშნები ვლინდება 200 მგ დოზით.
მოზარდებში პირველი ნიშნებია:
- დაბნეულობა
- შეხების მგრძნობელობა
- სუნთქვის გაძნელება
თუ გააგრძელებთ სოლანინის მიღებას, გაგიჩნდებათ გულისრევა და ღებინება. ამ სიმპტომებს ხშირად სოლანიზმს უწოდებენ.
სოლანინი კარტოფილში
სოლანინი ძირითადად შეიცავს ყველა კარტოფილს. 30-დან 80 პროცენტამდე არის
- თასში
- პირდაპირ თასის ქვეშ
რჩევა:
სოლანინი და სხვა ალკალოიდები ასევე გვხვდება კარტოფილის მწვანე ნაწილებში. ამიტომ მცენარის მიწისზედა ნაწილები შხამიანია ადამიანისთვის.
სოლანინის შემცველობა ტუბერებში მკვეთრად შემცირდა გამრავლების შედეგად. მიუხედავად იმისა, რომ 1943 წლის კვლევამ ზოგჯერ აღმოაჩინა თითქმის 40 მილიგრამი სოლანინი 100 გრამზე არამწვანე კარტოფილში, სოლანინის შემცველობა ახალი ჯიშების კანში არის დაახლოებით 3-7 მილიგრამი 100 გრამ კარტოფილზე. პროპორცია კარტოფილის სხეულში მნიშვნელოვნად დაბალია. ყველა ახალი ჯიშის სოლანინის შემცველობა ჯანმრთელობისთვის უვნებელია. ახალი ჯიშებით მოწამვლის პირველი სიმპტომები მხოლოდ მაშინ ვლინდება, როცა რამდენიმე კილოგრამს უმი და გაუხეშებული მოიხმარენ.
რჩევა:
ძველ ჯიშებში სოლანინის შემცველობა შეიძლება იყოს უფრო მაღალი, ვიდრე ახალი კარტოფილის ჯიშებში.
ბუნებაში მწარე გემოსი სოლანინი იცავს კარტოფილს პათოგენებისგან, ლპობის გამომწვევი და მტაცებლებისგან. ამიტომ სოლანინის შემცველობა ოდნავ იზრდება დალურჯებულ ან გაფცქვნილ უმი კარტოფილში. სოლანინის პროპორცია ასევე იზრდება, თუ კარტოფილი დიდი ხნის განმავლობაში იყო შუქზე.
რჩევა:
კარტოფილი შეინახეთ ბნელ ადგილას. შენახვის იდეალური ტემპერატურაა 10 გრადუსი ცელსიუსი.
მწვანე ლაქები
კარტოფილზე ან მწვანე კარტოფილზე მწვანე ლაქები შეიცავს უფრო მეტ სოლანინს, ვიდრე ყავისფერ კარტოფილს. კარტოფილზე მწვანე ლაქები წარმოიქმნება სოლანინის წარმოქმნის შემდეგ და რეალურად ქლოროფილის წარმოებიდან მოდის. თუმცა, მწვანე ფერის ინტენსივობა მიუთითებს კარტოფილში გაზრდილი სოლანინის შემცველობაზე. მოქმედებს შემდეგი: რაც უფრო მწვანეა, მით მეტია სოლანინი ტუბერში.სოლანინის გამომუშავება სტიმულირდება:
- სითბო
- დღის სინათლე
- ტუბერის დაზიანებები (ყინვა ან სისხლჩაქცევები)
გადაგდება თუ კანი?
თუ კარტოფილის ნაწილები გამწვანდა, მთელი კარტოფილი დაუყოვნებლივ არ უნდა გადააგდოთ. თუმცა, უხვად უნდა მოჭრა მწვანე ადგილები. თუ კარტოფილი მთლიანად გამწვანდა, მისი მოხმარება არ არის მიზანშეწონილი, თუნდაც მომზადების შედეგად სოლანინის შემცველობა შემცირდეს.
რჩევა:
კარტოფილიც გულუხვად უნდა ამოჭრა თუ ამოიზარდა.
სოლანინის გარდა, მწვანე ლაქებით კარტოფილში ასევე გვხვდება ჩაკონინი და ლეპტინები. ამ ნივთიერებების გავლენა ადამიანის სხეულზე ჯერ კიდევ არ არის ფართოდ შესწავლილი. ამიტომ მწვანე კარტოფილის ჭამა არ არის რეკომენდებული
- სუსტი ჯანმრთელობის მქონე ადამიანები
- ბავშვები
- კარტოფილის წყალი
რადგან სოლანინი წყალში გამოიყოფა კარტოფილის მოხარშვისას, ის არ უნდა იქნას გამოყენებული სამზარეულოსთვის. ასევე ჯობია არ დალიოთ. თუმცა ის შეიძლება გამოვიყენოთ როგორც სასუქი ან სარეველა გამანადგურებელი.
