სოფლის მეურნეობა ითვლება ჭარბი განაყოფიერების მთავარ მიზეზად: ქარხნული მეურნეობის გაზრდა არა მხოლოდ იწვევს ცხოველური საკვების ჭარბ წარმოებას, არამედ სხვადასხვა დამაბინძურებლებისა და სასუქის უზარმაზარ ზრდას. გადაჭარბებული განაყოფიერება იწვევს საკვები ნივთიერებების უზარმაზარ ჭარბ რაოდენობას, განსაკუთრებით სასუქში შემავალი აზოტი მკვეთრად მოქმედებს მთელ ეკოსისტემაზე.
აზოტი
აზოტი (N) ითვლება ყველა ცოცხალი არსების ფუნდამენტურ სამშენებლო ბლოკად და გვხვდება წყალში, ჰაერში და ნიადაგში.სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ნივთიერება შეადგენს ჰაერის დაახლოებით 78 პროცენტს, მაგრამ არც მცენარეებს და არც ცხოველებს არ შეუძლიათ ატმოსფერული აზოტის გამოყენება. თუმცა, ბუნებრივი ციკლი მოითხოვს ატმოსფერული აზოტის გარდაქმნას ნიადაგში არსებული მიკროორგანიზმების მიერ. ეს ქმნის გამოსაყენებელ მოლეკულებს აზოტისგან, რომელიც მცენარეებს სჭირდებათ ზრდისთვის.
შედეგად, ცხოველები და ადამიანები მცენარეული საკვების მოხმარებით შთანთქავენ აზოტს და კვლავ გამოიყოფა განავლით და შარდით. ისინი კვლავ იშლება მიკროორგანიზმების მიერ, რაც ხურავს ბუნებრივ ციკლს. თუმცა, აზოტის ციკლის ბალანსი მასიურად ირღვევა ბუნებაში ადამიანის ჩარევით, რაც იწვევს გარემოში აზოტის სიჭარბეს.
- დაახლოებით 62 პროცენტი მოდის მოსავლის წარმოებაზე
- დაახლოებით 33 პროცენტი მოდის ცხოველურ წარმოებაზე
- დაახლოებით 5 პროცენტი მოდის ტრანსპორტიდან, მრეწველობისა და ოჯახებიდან
ზემოქმედება ბიომრავალფეროვნებაზე
აზოტის გაზრდილი მიწოდება უზარმაზარ გავლენას ახდენს ბიოლოგიურ მრავალფეროვნებაზე და უზრუნველყოფს მცენარეულობის სტანდარტიზებას. ამის მიზეზი მდგომარეობს შესაბამისი მცენარის კვების ინდივიდუალურ მოთხოვნილებებში. ზოგიერთ მათგანს ფაქტიურად უყვარს აზოტი და უზარმაზარ სარგებელს იძენს ამ ნივთიერების ჭარბი მარაგით. შესაბამისად, ისინი სწრაფად ვრცელდებიან, ოღონდ იმ მცენარეების ხარჯზე, რომლებიც ადაპტირდნენ საკვები ნივთიერებებით ცუდ პირობებს. რადგან ისინი შემდგომში გადაადგილდებიან აზოტის მოყვარული მცენარეებით.
- განსაკუთრებით დაზარალდნენ მაღალი მთები
- Sundew ასევე გადაადგილებულია
- ირთვება ეთნიკური ბამბის ბალახი და როზმარინის წიწაკა
ზემოქმედება მცენარეებზე
ჭარბი აზოტი იწვევს მცენარეების არაჯანსაღ, აჩქარებულ ზრდას და ფესვების ზრდას გზაზე ეცემა. მცენარეები მთელ ენერგიას ხარჯავენ ახალი ყლორტების ჩამოყალიბებაში, რომლებიც ხშირად რბილი და სპონგურია. მაგრამ ეს არ არის მხოლოდ გასროლაც, რომელიც გავლენას ახდენს, რადგან უჯრედები და ქსოვილი ასევე არ არის ოპტიმალურად ჩამოყალიბებული. ხეებში დაჩქარებული ზრდა ასევე იწვევს ეგრეთ წოდებულ გვირგვინის გათხელებას. ეს მათ ბევრად უფრო მგრძნობიარეს ხდის ქარის სროლისა და გვალვის მიმართ, რაც ხშირად იწვევს ტყეებში ქარის დაზიანებას. ასევე დადასტურდა, რომ ქარხნული მეურნეობა და ჭარბი განაყოფიერება პირდაპირ კავშირშია ტყის კვდომასთან. აზოტის ჭარბი მიწოდება მცენარეთა სამყაროზეც შემდეგ გავლენას ახდენს:
- მცენარეების კვებითი მდგომარეობა დარღვეულია, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს არასაკმარისი მიწოდება
- ბაქტერიებისა და სოკოვანი დაავადებების გავრცელება გაიზარდა
- მცენარეები უფრო დაუცველია ამინდის პირობების მიმართ
- დაკრეფილი პროდუქციის შენახვა დარღვეულია, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს სოფლის მეურნეობაში მოსავლიანობის დაკარგვა
ზემოქმედება წყლის ობიექტებზე
სოფლის მეურნეობაში გადაჭარბებული განაყოფიერება იწვევს წყლის ობიექტებში საკვები ნივთიერებების შემცველობის გაზრდას. აზოტის ნაერთები ჩამონადენით შემოდის ტბებში, მდინარეებსა და ზღვებში და იწვევს ევტროფიკაციას. ეს ეხება წყლის მცენარეების უკონტროლო ზრდას, რაც გამოწვეულია საკვები ნივთიერებების ჭარბი მიწოდებით. ფიტოპლანქტონი (ერთუჯრედიანი წყალმცენარეები) განსაკუთრებით სარგებლობს ამ ჭარბი საკვები ნივთიერებებით და მასობრივად ყალიბდება. ეს იწვევს ეგრეთ წოდებულ წყალმცენარეების ყვავილობას, რომლებიც მომწვანო ფერისაა და წყლის ზედაპირს ფარავს. ისინი განსაკუთრებულ საფრთხეს წარმოადგენენ მგრძნობიარე ეკოსისტემებისთვის, როგორიცაა სტაგნაციური წყლები და ნელა მიედინება წყლები, რადგან წყალმცენარეებმა შეიძლება გამოიწვიონ წყლების „გადატრიალება“:
- წყალმცენარეები ფარავს ზედაპირს
- ნაკლები სინათლე აღწევს წყლის ქვედა ფენებს
- ფოტოსინთეზი არ ხდება და მცენარის ზრდა შეფერხებულია, რითაც მცირდება ბიომრავალფეროვნება
ფიტოპლანქტონი აზიანებს წყლის სხეულებს
წყალმცენარეებს აქვთ სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით ერთიდან ხუთ დღემდე. მას შემდეგ, რაც ფიტოპლანქტონი კვდება, ის იძირება წყლის ფსკერზე და იშლება იქ მცხოვრები ბაქტერიებით. თუმცა, ამ პროცესს სჭირდება ჟანგბადი, რომელიც თავის მხრივ გამოიყოფა წყლიდან. აერობული დეგრადაციის პროცესის შედეგად გამოწვეული ჟანგბადის ნაკლებობა იწვევს მცენარეების და ცხოველების სიკვდილს დაზარალებულ წყალში. თუ აღარ არის საკმარისი ჟანგბადი, შემდგომში წარმოიქმნება ტოქსიკური ნივთიერებები. ეგრეთ წოდებული ანაერობული დეგრადაციის პროცესი ძირითადად წარმოქმნის ტოქსინებს, როგორიცაა მეთანი (CH4), ამიაკი (NH3) და წყალბადის სულფიდი (H2S), რომლებიც წამლავს და კლავს თევზს.გარდა ამისა, ეს ტოქსინები ხშირად გვხვდება ზღვის პროდუქტებში, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი ადამიანამდე აღწევს კვებითი ჯაჭვის მეშვეობით. წყალმცენარეებს ასევე აქვთ შემდეგი ეფექტი:
- ფიტოპლანქტონი ქმნის „მკვდარ ზონებს“
- ბალტიის ზღვის ფსკერის დაახლოებით 15 პროცენტი დაფარულია მკვდარი ზონებით
- ფიტოპლანქტონი ქმნის „ქაფის ხალიჩებს“პლაჟებზე
- შედეგად ზარალდება ტურისტული ინდუსტრია
ზემოქმედება კლიმატზე და ჰაერზე
სასუქები შეიცავს ამონიუმს, რომელიც შენახვისა და გამოყენებისას გარდაიქმნება ამიაკად (NH3). ამიაკი თავის მხრივ შემოდის ატმოსფეროში და ხელს უწყობს წვრილი მტვრის წარმოქმნას. თუმცა ეს საზიანოა ადამიანებისა და ცხოველებისთვის, რადგან პირდაპირ გავლენას ახდენს ზედა სასუნთქ გზებზე და იწვევს სასუნთქი გზების დაავადებებს.გარდა ამისა, ამიაკის გაზმა შეიძლება გამოიწვიოს მჟავა წვიმა, რომელიც საზიანოა მთელი გარემოსთვის. წვიმის დროს ამიაკი უბრუნდება მიწას, მოქმედებს როგორც დამატებითი სასუქი და ამით ხელს უწყობს ნიადაგის ზედმეტ განაყოფიერებას.
თუმცა, აზოტის შემცველი სასუქები არ გამოყოფს მხოლოდ ამიაკას:
- სასუქის მინერალიზაცია წარმოქმნის აზოტის ოქსიდს (N2O)
- ეს დაახლოებით 300-ჯერ უფრო საზიანოა კლიმატისთვის, ვიდრე ნახშირორჟანგი (CO2)
- და ითვლება უაღრესად ეფექტურ სათბურის გაზად
- გამოიყოფა ასევე მეთანი (CH4)
- ეს დაახლოებით 25-ჯერ უფრო საზიანოა კლიმატისთვის, ვიდრე ნახშირორჟანგი
ზემოქმედება ნიადაგზე
სასუქში შემავალი ამიაკი ნიადაგში არსებული მიკროორგანიზმების მიერ გარდაიქმნება ნიტრატად (NO3-). თუ მცენარეები არ შთანთქავს ნიტრატს, ხდება ე.წ.ნიტრატი ირეცხება გაჟონვის წყლით და ხელს უწყობს ნიადაგის მჟავიანობას. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მცენარე ამჯობინებს მჟავე ნიადაგში ზრდას, ყველა მცენარე ჩვეულებრივ წყვეტს ზრდას 3-ზე დაბალ pH-ზე. თუმცა, ნიადაგის დამჟავება გავლენას არ ახდენს მხოლოდ მცენარის ზრდაზე:
- ცვლილებაა ნიადაგის სტრუქტურაში
- იცვლება ნიადაგის მიკროორგანიზმების საცხოვრებელი პირობებიც, რაც გავლენას ახდენს ნიადაგის ნაყოფიერებაზე
- ნიადაგში არსებული საკვები ნივთიერებები გამორეცხილია, რაც ნიშნავს, რომ საკვები ნივთიერებების ოპტიმალური მარაგი აღარ არის უზრუნველყოფილი
- ტოქსიკური ნივთიერებების გამოყოფა შესაძლებელია (მაგ. ალუმინი)
- მიწის ჭიების პოპულაციის კლება
ზემოქმედება მიწისქვეშა წყლებზე
სოფლის მეურნეობაში გადაჭარბებული განაყოფიერება ასევე ითვლება სასმელ წყალში ნიტრატების დონის გაზრდის გამომწვევ ფაქტორად. ეს იმიტომ ხდება, რომ მოძრავი ნიტრატი ჩაედინება მიწისქვეშა წყლებში და შემდგომში სასმელ წყალში, განსაკუთრებით ძლიერი წვიმის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ ნიტრატების ოდნავ ამაღლებულმა დონემ ჯანმრთელობის მხოლოდ მცირე რისკს წარმოადგენს, ნიტრატების მუდმივმა ამაღლებამ შეიძლება გამოიწვიოს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ანთება. გარდა ამისა, ნიტრატი ორგანიზმში შეიძლება გარდაიქმნას ნიტრიტად (NO2-), რაც ჯანმრთელობისთვის საშიშია თუნდაც მცირე რაოდენობით. ეს რეაქცია მოითხოვს მჟავე გარემოს, რის გამოც ადამიანის კუჭი ამისთვის იდეალურ გარემოდ ითვლება. გაზრდილი ნიტრატების შემცველობით სასმელი წყლის მიღება ხელს უწყობს ნიტრიტების წარმოქმნას.
- ნიტრიტი განსაკუთრებით საშიშია ჩვილებისთვის, მათ შეუძლიათ „შინაგანად დახრჩობა“
- თუ ნიტრიტი მოხვდება სისხლში, ეს არღვევს ჟანგბადის ტრანსპორტირებას, რადგან ანადგურებს სისხლის წითელ პიგმენტს
- ნიტრიტების ზღვრული მნიშვნელობა სასმელ წყალში არის 0,50 მგ/ლ
- ნიტრატის ზღვრული მნიშვნელობა სასმელ წყალში არის 50 მგ/ლ
შენიშვნა:
მცენარეული საკვები ასევე შეიძლება შეიცავდეს დიდი რაოდენობით ნიტრატებს. თუმცა, ჩვეულებრივ, მათ არ მიირთმევენ ყოველდღე მთელი ცხოვრების განმავლობაში.
ზომები ზედმეტი განაყოფიერების თავიდან ასაცილებლად
ევროკავშირი უკვე გამოეხმაურა აზოტის გადაჭარბებულ განაყოფიერებას და დაადგინა ნიტრატების დირექტივა 1991 წელს. შესაბამისად, ევროკავშირის ყველა წევრი ქვეყანა ვალდებულია გააკონტროლოს ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლები, დაადგინოს რისკის ქვეშ მყოფი ტერიტორიები და შეამოწმოს ისინი ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ. დირექტივა ასევე შეიცავს კარგი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის წესებს, რომლებიც, თუმცა, ნებაყოფლობით უნდა იქნას გამოყენებული.
არსებული კანონების გარდა, აზოტით ზედმეტად განაყოფიერების აცილება სხვა ფაქტორებითაც შეიძლება:
- შეაერთეთ მეცხოველეობა სასოფლო-სამეურნეო მიწასთან, რათა ცხოველთა რაოდენობა მორგებული იყოს ხელმისაწვდომ ფართობზე
- არსებული ნაკელი პირდაპირ მიწაში
- გამოიყენეთ მაღალტექნოლოგიური მეთოდები სასუქის გაცემისას, სასუქის მანქანები სენსორებით და/ან კომპიუტერული ჩიპებით - ეს საშუალებას აძლევს აზოტის მიზნობრივად გამოყენებას
- დააინსტალირეთ ჰაერის ფილტრის სისტემა ქარხნის მეურნეობებში, ამან შეიძლება შეზღუდოს გამონაბოლქვი
ხშირად დასმული კითხვები
იცოდით რომ ხორცზე უარის თქმა დადებითად აისახება გარემოზე?
იმის გამო, რომ სასაკლაოზე ნაკლები ცხოველია გამოყვანილი და შენახული, ეკოსისტემაში ნაკლები აზოტის შემცველი გამონაბოლქვი და ნაკელი შედის.
იცოდით, რომ მიწის ჭიები ძალზე მნიშვნელოვანია მცენარეებისთვის?
რადგან ისინი ხელს უწყობენ აერაციას და დრენაჟს, ასევე ნიადაგის შერევას და გაფუჭებას.
